ვახუშტი ბატონიშვილი
ცხოვრება სამცხე კლარჯეთისა
შემდგომად კუალად ამავ მეფის კოსტანტინეს ჟამსა შინა იყო ვინმე ვაჭარი მესხი შაქს ყიდვად აბრეშუმისად. არამედ შეექმნათ ლალვა და შფოთი მუნებურსა მედუქნესა და მესხსა მას, მრე-ექმნა შაქელი და გუემა მესხი იგი. მაშინ მესხმან აქადა სიმჴნე და ძალი ათაბაგისა და დასთხოვა მუქარა. ამისთჳს განრისხნა შაქელი და უწყალოდ ჰგუემა მესხსა, მიუხუნა ქონებანი და განაძო მეტყუელმან: "არ მიმიბას ყური სამსჭულითა დუქანსა ჩემსა და დამიცეს წიხლი დარაბასა ამას ჩემსა ათაბაგმან შენმან ამისთჳს". ხოლო უღონო ქმნილი და მტირალი მესხი იგი მოვიდა წინაშე ათაბაგისა და მოუთხრა ყოველი ყოფილი. მსმენელმან ათაბაგმან დაიდუმა ჯერეთ. მერმე შემოიკრიბნა სპანი, აღმოარჩინა მათ შორის ჭაბუკნი და დაუდგინნა მათ თავად მოხუცებულნი, გამოცდილნი ბრძოლათა შინა, და შესხნა სრულიად იგინი ურას კჳცთა ზედა, წარვიდა და განვლო მათით დბანისჴევი, განვიდა მტკუარს და მივიდა შაქს უცნობელად, და უყო ყოველნივე თქმულნი ვაჭრისა შაქელსა მას ვაჭარსა სრულიად და მისცა მესხსა ქონება თჳსი, გარნა სხუა არა რაჲ ავნო ქუეყანათა და მოქალაქეთა, მოიქცა, შემოვლო ყარაია, გამოვლო მუხრანი, და რა მოვიდა შიდა ქართლს, სცნა ესე ციციმ ციციშვილმან, აცნობა შიდაქართველთა, შემოკრბნენ და მოეწივნენ ათაბაგს, ვითარცა მდევარნი. მხილველმან ათაბაგმან მიუვლინა მეტყუელმან: "რამეთუ არა რაჲ მივნიეს ესეოდენთა ქუეყანათა, ვიდრე ქათმისამდე. არამედ უმეტეს განვადიდე სახელი ქართველთა, ვინაჲთგან უმტერე მტერსა. ამისთჳს ჯერ არს თქუენდაცა სიხარული, რამეთუ ვარ მკჳდრი და მონათესავე თქუენი, აწ მიტევეთ, რათა წარვიდე მშჳდობით". მსმენელთა ამისთა ქართველთა მოევლინათ მროველ-ეპისკოპოსი და მოეთხრათ: "ანუ მოვედ და მორჩილ ექმენ მეფესა ჩუენსა, ვინაჲთგან ხარ მკჳდრი, ანუ შეგიპყრობთ, რამეთუ ჴელთა შინა ჩუენთა ხარ". ამას შეპყრობასა ათაბაგი უარ-უთქმიდა და ცდასა ამისსა ცუდსა და ეტყოდა მშჳდობასავე.
მოუგო მროველმან: "არა უწყი, რამეთუ ძალი ჴნავს აღმართსა?". ამისთჳს მიაქცივა ათაბაგმან მროველი ბრძოლისა პირსა ზედა, მაშინვე მოეტევნენ ქართველნი, და აქით ეკუეთნენ მესხნი არადეთის გორასა ზედა (რომელსა მიერ ჟამითგან ეწოდა ცეცხლის ჯუარი ფიცხელ-ძლიერისა ბრძოლისათჳს). და იქმნა ბრძოლა სასტიკი, რამეთუ არა დაშთნენ მესხნი, რომელი არა დაიკოდა, ანუ არა დაჰკოდა, და თჳთ ათაბაგმან მოჰკუეთა მკლავი ჴელნავიანად. კუალად ჰკრა შუბი შალიკაშვილმან მაჩაბელსა და გარდააჭრუნა ცხენიდამ და შესძახა: "აწყურისა ღუთისმშობელმან, თუმცა ურას კჳცს არა მჯდარ ვიყავ, გამეთხარამცა მუნით კერძ". მაშინ მაჩაბელმან მჩოქარემან მოუკრა ჴრმალი და წარუკუეთა კისერი ცხენისა მისისა და დაასო ჴრმალი უნაგირისა ტახტასა მეტყუელმან: სპარსმან წმიდამან გიორგიმ, არათუმცა ყოფილ ვიყავ ჩამოვარდნილი შუამცა განმეკუეთე (არამედ იქმნენ სხუანიცა მრავალნი საჴსოვარნი, გარნა სიგრძისათჳს დავიდუმეთ)".
ხოლო იძლივნენ ქართველნი და შეიპყრეს მროველი, და დაუწყეს თრევად მეტყუელთა: ."უკეთუ ჴნავს ძალი აღმართსა, ნებამ დაფარცხოს თავდაღმართი". ვინაჲთგან არა ჰყო მღუდელთმთავარმან მშჳდობა, მიაგეს ესრეთ. არამედ ათაბაგი მოვიდა გამარჯუებული სამცხეს და შემდგომად ამისა მთავრობდა მშჳდობით და სიყუარულითა და ერთობითა მეფეთა თანა.
Царевич Вахушти
Жизнь Самцхе Кларджети
И при этом же царе Константине некий купец месхи находился в Шаки для покупки шелка. И разгорелась у него ссора с тамошним лавочником, одолел шакинец и избил того месха. Тогда месхи сослался на мужество и силу атабага и стал грозить [лавочнику]. На это разгневался шакинец и безжалостно побил его, отнял имущество и прогнал, говоря: «Посмотрим, как за это твой атабаг прибьет мое ухо гвоздем к моей лавке и ногой разобьет двери».
И бессильный месхи с плачем пришел к атабагу и рассказал обо все случившемся. Атабаг молча выслушал его, затем собрал воинов, выбрал 500 юношей и во главе их поставил опытных в боях стариков, посадил их на горячих жеребцов, отправился и прошел с ними Дманисхеви, перешел Мтквари и прибыл в Шаки внезапно и свершил с шакинским лавочником все полностью сказанное ему купцом и возвратил месху свое имущество, а той земле и горожанам не причинил никакого вреда. [Затем] возвратился, прошел через Караиа, Мухрани и когда прибыл во Внутренний Картли, узнал об этом Цици Цицишвили, известил картлийцев [из Внутреннего Картли], собрались и погнались за атабагом. Когда атабаг увидел погоню прислал сказать, что «даже курицу не обидел я в этих землях, зато возвеличил имя грузин, ибо наказал врага. Поэтому и вы должны радоваться, ибо являюсь вашим сородичем и уроженцем. А теперь отпустите с миром».
Слушавшие это картлийцы прислали епископа Мровела и ответили [картлийцы атабагу]: «Или приди и покорись нашему царю, ибо [ты есть] уроженец наш, или схватим тебя, так как находишься в наших руках». Атабаг отказывался сдаваться и порицал [картлийцев] за их попытку и вновь предлагал мир. И Мровели сказал: «разве не видишь, что сила на нашей стороне?»
Тогда атабаг довел Мровела до боя, сразу же атаковали картлийцы и встретили их месхи на горе Арадети (которая с той поры зовется огненным крестом из-за ожесточенного боя). И была битва жестокая, ибо не остался месхи, который не был бы ранен или не ранил бы кого. И сам атабаг отсек руку вместе с латами. Потом Шаликашвили ударил копьем Мачабела, сбросил его с коня и воскликнул: «Клянусь [именем] Ацкурской богоматери, если бы не сидел я на молодом жеребце, проткнул бы тебя насквозь».
Тогда, очутившись на коленях. Мачабели взмахнул саблей и отсек голову его коню и саблей же дотянулся до седла, говоря: «Клянусь [именем] святого Гиорги, если бы не был я сброшен с коня, рассек бы тебя надвое». (И было много памятных дел, однако для краткости опускаю).
И картлийцы были побеждены и схватили [епископа] Мровела и стали тащить [по земле], говоря: «Пугал он нас силою своею, пусть теперь добром потащится по земле». И свершили с владыкою сие, ибо не сотворил он мир.
А атабаг возвратился в Самцхэ с победой и правил в мире и любви и единстве с царями.
